Gebruik een sonate als inspiratie om overtuigend te presenteren

Deze week luisterde ik naar een interview van Theo Maassen met Herman van Veen in de podcast Ervaring voor beginners. Van Veen treedt al meer dan 60 jaar op als podiumkunstenaar en in deze podcastserie is Maassen vooral op zoek naar de ervaring van toppers in hun vak. Wat kunnen wij van ze leren? Hij vraagt onder andere aan Herman van Veen hoe zijn theatershows ontstaan. Heeft hij een formule? Het antwoord is razend interessant en vooral ook relevant voor iedereen die met enige regelmaat een boodschap overtuigend wil presenteren. Want, los van dat Van Veen wil vermaken en ontroeren, wil hij met zijn shows natuurlijk ook iets overbrengen.

Herman van Veen is muzikaal opgeleid en legt tijdens het gesprek uit dat hij zijn theatershows altijd opbouwt aan de hand van de structuur van een sonate, een vormtype uit de muziek. Bij hem gaat het bij een optreden vooral om het ‘spelen’; een show is nooit twee avonden hetzelfde. Maar om te kunnen spelen is het noodzakelijk om een goede structuur te hebben. En zijn structuur is dus de opbouw van een sonate.

Hoe is een sonate opgebouwd? Ik put hier uit de woorden van Herman van Veen in combinatie met wat zoekwerk op internet. Een sonate start met een ‘voorzin’, ook wel ‘introductie’ genoemd. Hier wordt volgens Van Veen een belofte gedaan. Na de voorzin volgt de ‘expositie van thema’s’. Dit zijn er over het algemeen twee, soms drie, waarbij het belangrijk is dat ze contrasteren. Is het ene thema zelfverzekerd en hard, in muziektermen ‘forte’, dan is het tweede thema twijfelend en zacht; ‘piano’. Nadat de thema’s zijn geïntroduceerd volgt de ‘doorwerking’. Hier worden de thema’s in verschillende toonsoorten uitgewerkt. Herman van Veen noemt dit de ‘trucen en chaosfase’. Uiteindelijk mondt dit uit een soort van synthese, een samenvloeing van de thema’s. En de sonate wordt afgerond met de ‘coda’; het slotstatement of “het ei dat je tijdens het optreden wilde leggen”. That’s it.

Is deze vorm ooit door iemand bedacht? Nee, hij is gedurende tweehonderd jaar muziekontwikkeling in Europa ontstaan. Grote componisten als Bach, Beethoven, Mozart en Scarlatti hebben allemaal een steentje bijgedragen. Door de eeuwen heen ontstond vanuit de praktijk een succesformule. Wat een mooie parallel met de geschiedenis van de retorica! Ook daar ontstonden leerstukken vanuit de praktijk. De Ars Retorica van Aristoteles is niet meer dan de opschrijven van ervaringen uit de praktijk.

En als je de ideale opbouw van een betoog vergelijkt met de opbouw van een sonate dan zijn ze grotendeels vergelijkbaar. Of je nu probeert te overtuigen of ontroeren via het gesproken woord of via muziek, de basis ligt altijd bij een goede structuur en kennelijk zijn die structuren vergelijkbaar.

Moet jij aan het begin van dit nieuwe jaar dus ergens je nieuwe plannen presenteren of een groep collega’s of klanten enthousiasmeren? Zet dan tijdens de voorbereiding van je verhaal de prachtige Mondscheinsonate van Beethoven op en laat je inspireren!