Overtuigtip: Zeg nou eerlijk, wil jij doormodderen of doorpakken?

Wat is het toch fijn als iemand tijdens een discussie een ingewikkeld vraagstuk weet terug te brengen tot een heldere keuze. De vergadering zit al een uur te worstelen met een beleidsnota en de discussie vliegt alle kanten op. Tot het moment dat een collega rustig uitlegt dat het vraagstuk eigenlijk niet zo complex is maar in de kern neerkomt op een principiële keuze: willen we doormodderen op de ingeslagen weg of durven we met z’n allen een moedige keuze te maken? Alle collega’s gaan rechtop zitten en zijn het snel eens: moedig vooruit natuurlijk! Laat dit het moment zijn dat jij iedereen weer even met beide voeten terug op aarde brengt door duidelijk te maken dat ze voor de gek worden gehouden met een valse keuze. Maar hoe pak je dat aan?

Vrijheidsstrijder of terrorist

Een veelgebruikte discussietruc is het terugbrengen van een vraagstuk naar maar twee opties waarbij de ene optie het standpunt van degene is die de keuze presenteert en de andere optie een keuze is waar je onmogelijk voor kunt zijn. Het misschien wel meest beroemde voorbeeld komt uit de Verenigde Staten waar president George W. Bush na de aanslagen van 11 september 2001 de westerse wereld probeerde te overtuigen dat een aanval op Irak onvermijdelijk was. Tijdens talloze speeches hield hij zijn publiek voor dat er maar twee opties waren: “Either you are with us or you are with te terrorists”. Kennelijk bestonden er geen andere opties.

Wat is hier de discussietruc?

De claim dat er maar twee mogelijke keuzes zijn terwijl er feitelijk natuurlijk meestal nog veel meer opties op tafel liggen. We noemen deze truc dan ook de drogreden van het valse dilemma. De kracht van deze drogreden is dat je de schijn wekt duidelijkheid te creëren. Kennelijk ben jij in staat op een ingewikkeld vraagstuk tot de essentie terug te brengen. Mensen vinden dat prettig en overzichtelijk. Het geeft je gezag. En je helpt je luisteraars bij het maken van een logische keuze terwijl ze eerst nog vol twijfel zaten. Hoe fijn is dat! Eindelijk kunnen we de knoop doorhakken en weer door. Helemaal slim is het wanneer je de keuze waar niemand voor kan zijn kunt plakken op je tegenstander in de discussie. In het geval van het voorbeeld van George W. Bush wordt de suggestie gewekt dat tegenstanders van zijn beleid feitelijk de terroristen steunen. Daar wil natuurlijk niemand bij horen!

Koeien of woningen

Maar nu de vraag hoe je scherp kunt reageren wanneer jij wordt geconfronteerd met iemand die zo’n vals dilemma voorlegt. Zie hier een voorbeeld van een verkiezingsdebat in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Jesse Klaver van GroenLinks is kritisch over de klimaatplannen van Wopke Hoekstra van het CDA. Zijn partij zou veel te veel opkomen voor de boeren. Klaver koppelt dit aan de hoge nood op de woningmarkt. De oorzaak hiervan ligt onder andere in de stikstofproblematiek. Volg je het nog? Klaver maakt het simpel voor ons maar vooral voor Wopke Hoekstra. Kiest hij voor meer koeien of voor meer woningen?

Wat Hoekstra in zijn reactie goed doet is benoemen dat Klaver een vals dilemma voorlegt. Wat hij niet goed doet is direct terug gaan naar zijn eigen verhaal. Veel beter is het om heel duidelijk uit te leggen waarom de keuze die je tegenstander voorlegt een valse keuze is. Als je dat doet dan wordt inzichtelijk dat er een truc wordt uitgehaald. Als je dat niet doet, zoals Hoekstra in dit fragment, dan loop je de kans dat de luisteraar vindt dat je de heldere keuze van in dit geval Klaver ontduikt en een rookgordijn opwerpt.

De ouderen versus de Grieken

Een goed voorbeeld van de ontmanteling van een vals dilemma komt uit een Tweede Kamerdebat tussen Geert Wilders en Mark Rutte uit 2013. Wilders wekt de suggestie dat Rutte de keuze maakt om heel veel geld naar Griekenland over te maken ten koste van de ouderenzorg in Nederland. De keuze is, in de woorden van Wilders, als volgt: of je geeft geld aan Griekenland of je geeft geld aan ouderenzorg in Nederland. Zie in dit fragment hoe premier Rutte heel rustig uitlegt dat dit een discussietruc is.

Ontleden

Door rustig en uitgebreid te ontleden welke truc je tegenstander probeert uit te halen laat je zien dat je goed geluisterd hebt en ‘ontmasker’ je de drogreden. Hierdoor groeit jouw eigen geloofwaardigheid ten koste van degene die de discussie heeft vervuild door geen recht te doen aan de complexiteit van het vraagstuk. Kortom: herken je een drogreden, in dit geval het valse dilemma, stap er dan niet te snel overheen maar betrap de ‘dader’ op heterdaad en leg helder uit welke overtreding hij op zijn geweten heeft.